ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
Ο Antony Beevor είναι ένας από τους σημαντικότερους μελετητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και σίγουρα ένας από τους πιο επιτυχημένους. Η μελέτη του Αρδέννες 1944. Το τελευταίο στοίχημα του Χίτλερ εστιάζει στην «πιο σημαντική επίθεση του Δυτικού Μετώπου».
Τον Αύγουστο του 1944 η κατάσταση στη Γερμανία ήταν οριακή. Ο κλοιός που είχαν σχηματίσει, από τη μια πλευρά οι Συμμαχικές δυνάμεις υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών και από την άλλη οι δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού, είχε στενέψει ασφυκτικά και ήταν έτοιμος να συνθλίψει τον φασισμό βάζοντας τέλος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η απόπειρα εναντίον του Χίτλερ τον Ιούλιο του 1944, που κορύφωσε την καχυποψία ανάμεσα στον γερμανικό στρατό και τους ναζί, ήταν για τους Συμμάχους το εμφανές σημάδι της παρακμής του αντιπάλου. Οι συνεχείς νίκες, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης του Παρισιού, η κατάκτηση της Αμβέρσας, η είσοδος στο Βέλγιο αλλά και η προέλαση του Κόκκινου Στρατού στην Ανατολή (ήδη βρισκόταν προ των πυλών της Βαρσοβίας) τους είχαν πείσει ότι ο πόλεμος θα τελείωνε τον Δεκέμβριο.
Το βιβλίο του Βρετανού ιστορικού αφηγείται και αναλύει την ύστατη προσπάθεια του αρχηγού των ναζί, μεταξύ 16 Δεκεμβρίου 1944 και 25 Ιανουαρίου 1945, να αλλάξει τον ρου της ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με μια επίθεση στη δασώδη και γεμάτη φαράγγια περιοχή των Αρδεννών που σήμερα είναι μοιρασμένη μεταξύ Βελγίου, Λουξεμβούργου και Γαλλίας.
Να σβηστεί από το χάρτη ο ναζισμός
Στις 16 Σεπτεμβρίου, μόλις δώδεκα ημέρες πριν ο Στρατηγός Ντουάιτ Ντ. Αϊζενχάουερ σε διακήρυξή του κάνει λόγο για την ανάγκη «να σβηστεί από τον χάρτη ο ναζισμός και ο γερμανικός μιλιταρισμός», ο Χίτλερ συγκαλεί έκτακτο συμβούλιο. Την ώρα που ο Στρατηγός Άλφρεντ Γιοντλ αναφερόταν ακριβώς «στην έλλειψη βαρέων όπλων, πυρομαχικών και τεθωρακισμένων στο Δυτικό Μέτωπο» ο Φύρερ τον διέκοψε για να ανακοινώσει την απόφασή του: αντεπίθεση από τις Αρδέννες, αντικειμενικός σκοπός η Αμβέρσα…
Για την εκπλήρωση του στόχου ο Χίτλερ διέταξε να έρθουν δυνάμεις από την Ανατολή. Ο Χάιντς Γκουντέριαν, Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού του Ανατολικού Μετώπου, διαμαρτυρήθηκε καθώς γνώριζε πως ο Στάλιν είχε σκοπό να εξαπολύσει μαζική επίθεση. Επιπλέον, ο Στρατηγός Γιοντλ τόνισε την υπεροχή των Συμμάχων στον αέρα. Αυτή η επιχείρηση ήταν απίθανο να στεφθεί με επιτυχία. «Το σχέδιο του Χίτλερ ήταν βασικά μια φαντασιοπληξία, μια άσκηση επί χάρτου. Βέβαια όλοι οι στρατηγοί, και οι στρατηγοί των SS, ήξεραν καλά ότι επρόκειτο για φαντασιοπληξία» εξηγεί ο Beevor και προσθέτει: «Ένας δικτάτορας δεν σκέφτεται με το ίδιο τρόπο που σκέφτεται ένας στρατηγός. Ένας δικτάτορας διακατέχεται από στοιχεία μεγαλομανίας».
Η επίθεση, με 500 χιλιάδες άντρες, ξεκίνησε στις 16 Σεπτεμβρίου και αιφνιδίασε τους Συμμάχους λόγω της ανεπάρκειας των μυστικών τους υπηρεσιών. Θεωρώντας δεδομένη την αδυναμία της Γερμανίας είχαν αφήσει σχεδόν απροστάτευτη την περιοχή των Αρδεννών. Καθόλου δεν τους ευνοούσαν επίσης οι σοβαρότατες απώλειες των Αμερικανών στη θηριώδη και εν πολλοίς ανώφελη Μάχη του Δάσους του Hürtgen. Ούτε ο χειμωνιάτικος καιρός που απαγόρευε τις πτήσεις των εναέριων δυνάμεων. Παρόλα αυτά, όταν συνήλθαν από την έκπληξη, οι Σύμμαχοι με περίπου 800 χιλιάδες άντρες αναχαίτισαν τις ναζιστικές δυνάμεις και προετοίμασαν την αντεπίθεση.
«Τον Ιανουάριο οι Γερμανοί έδωσαν σαφέστατες ενδείξεις επικείμενης υποχώρησης», γράφει ο Beevor. «Στην Ανατολή, ο Κόκκινος Στρατός είχε αναπτύξει στρατεύματα 6,7 εκατομμυρίων αντρών κατά μήκος του Ανατολικού Μετώπου». Σε ορισμένα τεθωρακισμένα οχήματα ξεχώριζαν συνθήματα όπως: «Εμπρός!» «Να εισβάλλουμε στην φωλιά του φασισμού!» ή «Εκδίκηση και θάνατος στους Γερμανούς κατακτητές!». Από την Ανατολή ως τη Δύση, το μόνο που μπορούσαν πια να κάνουν οι Γερμανοί ήταν να υπερασπιστούν τα ερείπια τους.
Το άλλο Στάλινγκραντ
Ο Beevor λέει πως πάντα είχε κατά νου να γράψει γι’ αυτήν τη μάχη. «Εν μέρει επειδή είναι η πιο σημαντική της Δυτικής Ευρώπης, η πιο μεγάλη, αλλά και επειδή, κατά κάποιο τρόπο, αποτελεί την άλλη όψη της μάχης του Στάλινγκραντ. Εκείνη την εποχή, οι άνθρωποι έκαναν συχνά συγκρίσεις ανάμεσα σε αυτές τις δύο μάχες. Φυσικά, στις Αρδέννες δεν υπήρχε καμιά πόλη αλλά η βαρβαρότητα στο πεδίο της μάχης και οι βάναυσες χειμωνιάτικες συνθήκες έκαναν τους ανθρώπους να θυμούνται το Στάλινγκραντ. Έτσι λοιπόν, ακόμα κι αυτός να ήταν ο μοναδικός λόγος, θα θεωρούσα σημαντικό να γράψω αυτό το βιβλίο. Επιπλέον, αυτό το βιβλίο τοποθετείται ανάμεσα στην D-Day (Απόβαση στη Νορμανδία, 6 Ιουνίου 1944) και στη Μάχη του Βερολίνου (16 Απριλίου έως 2 Μαΐου 1945). Αυτός είναι και ο πραγματικός λόγος».
«Στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει χυθεί πολύ μελάνι γι’ αυτήν τη μάχη, πράγμα που δεν έχει συμβεί στην Αγγλία και σε άλλες χώρες» αναφέρει ο Beevor. «Εν μέρει γιατί θεωρήθηκε μια μάχη των Αμερικανών. Οι άνθρωποι πάντα μάθαιναν για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τις εμπειρίες και τις μνήμες των δικών τους χωρών. Δεν είχε υπάρξει ποτέ μια διεθνής οπτική αλλά αυτό έχει αρχίσει να αλλάζει τα τελευταία δέκα χρόνια. Και αυτός είναι ο λόγος που έγραψα ένα βιβλίο για όλη την ιστορία του πολέμου, γιατί υπήρχαν κενά στην κατανόηση. Και επίσης γιατί δεν ήταν ένας μόνο πόλεμος αλλά ένα σύνολο διαφορετικών συγκρούσεων».
— Ο Χίτλερ απέσυρε τα καλύτερα στρατεύματά του από την Ανατολή. Βοήθησε αυτό τον Κόκκινο Στρατό;
«Φυσικά, αυτό είχε τεράστια σημασία για το Ανατολικό Μέτωπο το οποίο ήταν ήδη εξασθενημένο καθώς ο Στάλιν εξαπέλυσε τη μεγάλη επίθεση της 13ης Ιανουαρίου ένα μήνα μετά από την έναρξη της Μάχης των Αρδεννών. Οι Γερμανοί δεν μπόρεσαν να προβάλλουν κανενός είδους αντίσταση και κατά συνέπεια η προέλαση των Ρώσων ήταν από τις ταχύτερες του πολέμου».
Προφανώς, οι Ρώσοι ιστορικοί δεν αποδέχονται με ενθουσιασμό την ιδέα ότι η Μάχη των Αρδεννών τους βοήθησε. «Έχουμε δει τη ρωσική προπαγάνδα −κατά την περίοδο Πούτιν− να υπερασπίζεται τη θέση ότι οι Ρώσοι κέρδισαν στην ουσία μόνοι τους τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι οι Αμερικανοί συνέβαλαν σε αυτήν τη νίκη με κάποιο τρόπο αλλά όντως συνέβαλαν και μάλιστα καθοριστικά. Από την άλλη πλευρά, είναι βέβαιο ότι πάνω από το 80% των γερμανικών απωλειών έλαβε χώρα στο Ανατολικό Μέτωπο και οι Ρώσοι έχουν δίκιο όταν τονίζουν τις μεγάλες θυσίες των στρατευμάτων τους.
Οι Σύμμαχοι εκτελούν
Ίσως το πιο συγκινητικό στοιχείο στο βιβλίο του Beevor, το σημαντικότερο πλεονέκτημά του, είναι οι μαρτυρίες στρατιωτών και πολιτών κατά τη διάρκεια της μάχης, καθώς, όχι μόνο προσδίδουν ουσιαστικό περιεχόμενο στο συνολικό αφήγημα αλλά, επίσης, μας κάνουν να σκεφτούμε το πόσο επιφανειακή και ανακόλουθη με την πραγματικότητα είναι κάθε προσπάθεια εξιδανίκευσης του πολέμου.
Διαβάζουμε για παράδειγμα, ότι, όπως έκαναν και οι Γερμανοί, οι Σύμμαχοι εκτέλεσαν φυλακισμένους. «Οι εκτελέσεις, όχι μόνο στρατιωτών αλλά και πολιτών, ξεκίνησαν από τους άνδρες των Waffen-SS», εξηγεί ο Beevor. «Όταν προχώρησαν στις μαζικές εκτελέσεις κοντά στο Malmédy, η είδηση μεταδόθηκε αμέσως παντού. Έφτασε σε κάθε διμοιρία, σε κάθε μεραρχία του αμερικανικού στρατού. Κι αυτό, φυσικά, ενίσχυσε την πρόθεση των Αμερικανών για αντεπίθεση».
— Ήταν μια απάντηση.
«Συντομότατα, οι Αμερικανοί ήταν πιο αποφασισμένοι από ποτέ, όχι μόνο για να αντεπιτεθούν αλλά και για να πάρουν εκδίκηση: άρχισαν σχεδόν αμέσως να εκτελούν τους φυλακισμένους. Παρότι λοιπόν αυτό ξεκίνησε από τα SS σύντομα μετατράπηκε σε έναν φαύλο κύκλο σκληρότητας και απανθρωπιάς».
— Η μάχη των Αρδεννών ήταν τελικά μια μάταιη μάχη;
«Από την οπτική γωνία των Γερμανών ναι, βέβαια, ήταν μια μάταιη και καταστροφική μάχη. Από τη στιγμή που οι Γερμανοί επιτέθηκαν, οι Αμερικανοί ήταν υποχρεωμένοι να αντεπιτεθούν, και δεν χωράει καμιά αμφιβολία ότι το έκαναν με πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Εκτιμώ πως ο πόλεμος θα είχε διαρκέσει περισσότερο εάν οι Γερμανοί είχαν παραμείνει στο Ανατολικό Μέτωπο αντί να μεταφέρουν τα στρατεύματά τους στις Αρδέννες, γιατί θα είχαν καταφέρει να αντισταθούν αποτελεσματικότερα στην επίθεση του ρωσικού στρατού στα μέσα του Ιανουαρίου του 1945».
— Σχεδόν το σύνολο των βιβλίων που έχετε γράψει αφορά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Ναι, πράγματι. Το ζήτημα είναι ότι αυτός ο πόλεμος έχει γίνει, κατά κάποιο τρόπο, ένα σημείο αναφοράς για τα μέσα επικοινωνίας και για τους πολιτικούς, ένα σημείο αναφοράς για οποιαδήποτε κρίση ή σύγκρουση. Κι αυτό οφείλεται στο ότι οι πολιτικοί ηγέτες, κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία, στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και σε άλλες χώρες, όπως πρόσφατα και στη Ρωσία, αντλούν ευχαρίστηση όταν τους συγκρίνουν με τους μεγάλους ηγέτες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν γίνονται παραλληλισμοί μεταξύ αυτών και του Churchill ή του Roosevelt για παράδειγμα. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο γιατί η παγκόσμια τάξη έχει αλλάξει. Ακόμα και ο πόλεμος έχει αλλάξει. Τα πράγματα δεν είναι όπως ήταν πριν εβδομήντα ή εβδομήντα πέντε χρόνια.
Πιστεύω πως είναι σημαντικό να μελετάμε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ακόμα κι αν το κάνουμε μόνο και μόνο για να κατανοήσουμε το σφάλμα που διαπράττουν τα μέσα επικοινωνίας και οι πολιτικοί όταν προσπαθούν να παραλληλίσουν, για παράδειγμα τον Σαντάμ Χουσεΐν με τον Χίτλερ. Είναι πολύ επικίνδυνο να λέγονται τέτοιου είδους πράγματα».
Αποσπάσματα από το αφιέρωμα στον Antony Beevor και τη συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα El Mercurio της Χιλής, στις 23 Αυγούστου 2015 (επιμέλεια – μετάφραση: Φούλη Ζαβιτσάνου).
Το βιβλίο του Antony Beevor Αρδέννες 1944. Το τελευταίο στοίχημα του Χίτλερ κυκλοφορεί, σε μετάφραση των Πέτρου Τσαλπατούρου και Βαγγέλη Στεργιόπουλου, από τις Εκδόσεις Γκοβόστη (σελ.: 496, τιμή: 30,00 €).
Επιμέλεια στρατιωτικής ορολογίας: Βασίλης Αναστασόπουλος (ιστορικός)
Τίτλος πρωτοτύπου: Ardennes 1944: Hitler’s Last Gamble
Ο Antony Beevor σπούδασε στο Winchester και το Sandhurst. Ως μόνιμος Αξιωματικός της 11ης Ίλης Oυσάρων υπηρέτησε στη Γερμανία και την Aγγλία μέχρι που παραιτήθηκε από τον στρατό μετά από πέντε χρόνια υπηρεσίας. Είναι παντρεμένος με την Artemis Cooper, σε συνεργασία με την οποία έγραψε το Paris after the Liberation, 1944-1949. Kαι οι δύο έχουν ανακηρυχθεί Chevalier de l’ Ordre des Arts et des Lettres από τη Γαλλική Kυβέρνηση.
Στα έργα του περιλαμβάνονται τα: Κρήτη: Η Μάχη και η Αντίσταση (Βραβείο Runciman), Βερολίνο: Η Πτώση 1945 (Βραβείο Longman-History Today Trustees), Στάλινγκραντ (Βραβείο Samuel Johnson, Βραβείο Ιστορίας Wolfson και Βραβείο Λογοτεχνίας Hawthornden), Το μυστήριο της Όλγας Τσέχοβα, Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, 1936-1939 (Βραβείο La Vanguardia), D-Day: Η Απόβαση στη Νορμανδία (Βραβείο Henry Malherbe και Μετάλλιο RUSI Westminster), Ένας Συγγραφέας στον Πόλεμο: Ο Βασίλι Γκρόσμαν με τον Κόκκινο Στρατό, 1941-1945 και Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες και έχουν πουλήσει περισσότερα από έξι εκατομμύρια αντίτυπα. Έχει διατελέσει πρόεδρος του Society of Authors, ενώ είναι επίτιμος διδάκτορας στα πανεπιστήμια του Kent, του Bath και της East Anglia και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Kent. Το 2014, στις Ηνωμένες Πολιτείες, του απονεμήθηκε το Βραβείο Λογοτεχνίας Pritzker για τη συνολική προσφορά του στη Στρατιωτική Ιστορία. Ο Beevor ζει στην Αγγλία.
Σημείωση: οι φωτογραφίες προέρχονται από το βιβλίο «Αρδέννες 1944. Το τελευταίο στοίχημα του Χίτλερ» και μας παραχωρήθηκαν από τον εκδοτικό οίκο Γκοβόστη για την παρουσίαση.
http://bit.ly/2JXh8SE
